Het schimmenspel bestaat niet alleen uit het schaduwspel met poppen. Dat er meerdere soorten schimmenspel zijn en vormen zijn die nauwe verwantschap hebben met het schimmenspel, wordt in dit deel van de schimmenspelsite uiteengezet.

Silhouet algemeen.
Er zijn een aantal kunstvormen, zoals de knipkunst, de portretsilhouetten en de witte schimmen, die een nauwe verwantschap hebben met de theatervorm van het schimmenspel. Al deze kunstvormen zijn, evenals de theatervorm, gebaseerd op contrasten maar er wordt niet echt mee opgetreden.

De knipkunst.
De knip- of silhouetkunst is de basis voor het Europese schimmenspel. Het gaat er om de essentie vast te leggen in het contrast tussen zwart en wit. Je kunt zwart papier knippen, waarna je het op wit papier legt, of andersom. De knipkunst komt uit China en kwam via Perzië en Turkije naar Oostenrijk en Zuid-Duitsland, waarna het zich verspreidde over heel Europa. Ook nu zijn er in heel Europa nog veel mensen die deze kunst beoefenen.

Portretsilhouetten.

Bij het maken van een portretsilhouet wordt de schaduw van het hoofd van de persoon geprojecteerd op een stuk papier tegen de muur. Op dit papier wordt dan het silhouet (de omtrek) getekend, waarna die wordt uitgeknipt of zwart wordt ingekleurd.

De portretteerstoel, "uitgevonden" door J.G. Lavater in 1783, geeft een andere mogelijkheid. Op de stoel is aan de rechter leuning een scherm gemaakt. Een lamp naast de linker leuning werpt een schaduw, van de persoon die op de stoel zit, op het scherm. Aan de andere kant van het scherm staat de tekenaar.

Coptografische figuren (Witte schimmen).
In deze schimmen is het wit, dat uit de poppen wordt geknipt het belangrijkste: het silhouet wordt van binnenuit bewerkt. De figuren worden meestal en face weer gegeven. De coptografische figuren werden vroeger meestal gebruikt om de silhouetten van bekende figuren en van monsters, groots op de muur te projecteren. Daarbij werden dan verhalen of gedichten over deze figuren bij verteld. Door het minitieuze verschil met andere poppen en de portretsilhouet, is de witte schim vrijwel uitgestorven.

Handschaduwbeelden.
De schaduwen worden gemaakt met de handen en onderarm op de muur of op een scherm. Deze vorm was in de negentiende eeuw zeer populair. Er waren zelf beroepsspelers die met deze theatervorm hun brood verdienden. Er zijn verschillende boeken uitgegeven met voorbeelden. Zoals de boekjes van Henri Bursill ("Handschadows to be thrown upon the wall, A series of novel and amusing figures formed by the hand" uit 1967 en 1971). 

Een bijzonderheid bij het spelen met handschaduwbeelden is dat er een tussenstap te maken is naar het poppenspel. Je kunt gebruik maken van attributen die je helpen bij het maken van de schaduw. Het is laster dan je denkt: Een paar handschaduwbeelden zijn wel te maken, maar een paar honderd zoals men dat in de negentiende eeuw kon, dat is heel moeilijk en vergt zeer veel oefening.

Handschaduwen met spel lenen zich goed voor het uitbeelden van zeer korte sketches. Zoals bijvoorbeeld; een konijn die op de vlucht is voor een spin; een spin die snel groeit om vervolgens een man op te eten; een vogel die niet in de lucht kan blijven hangen; enzovoort. Door het spelen wordt het werken met handschaduwbeelden interessanter, maar evenredig ook moeilijker, doordat de schaduwbeelden goede beelden moeten blijven tijdens de veranderingen die noodzakelijk zijn om de beweging te maken. Door het maken van bewegingen verliest het beeld snel zijn kenmerkende karakteristieken.
Zie de pagina met voorbeelden.

Het Spaans-schimmenspel.
Deze vorm wordt ook wel "Levend-" of "Menselijk-" schimmenspel genoemd. Ik vind dit een onterechte benaming. Men bedoelt hiermee dat mensen in plaats van papieren vormen verschijnen als schim op het doek. Een papieren vorm leeft echter vanuit zijn maker of speler. Alle soorten schimmenspel zijn daardoor naar mijn idee menselijk en levend. Met deze twee aanduidingen maak je dus geen onderscheid tussen deze vorm en de andere vormen. De naam "Spaans-schimmenspel" is ontstaan doordat deze vorm vooral in Spanje populair is geweest. Hij werd daar vooral beoefend door amateurs.

Bij de meest beoefende vorm van het handschaduwenspel en bij de portretsilhouet (beide vormen waarbij de schaduw door het menselijk lichaam wordt gemaakt) is er nog geen sprake van spel. Dit is wel het geval bij het Spaans-schimmenspel. Er wordt geacteerd door de mensen, meestal in volle persoon, achter het scherm. De toeschouwers kijken naar de schaduwbeelden. Een aantal van de belangrijkste speltechnieken, komt in deze vorm van het schimmenspel het duidelijkst tot uiting. Vooral voor de toeschouwer is deze vorm zeer spannend, omdat het spel levensecht is. Poppenspel geeft een zekere abstractie die zeker ook z'n voordelen heeft, maar als het "echt" gebeurt doordat de bewegingen vloeiend en natuurlijk zijn, krijgt het hele spel een andere dimensie. 

Deze vorm is heel geschikt voor opvoeringen aan een groot publiek. Spannende, gruwelijke en grappige verhalen laten zich goed uitwerken met het Spaanse-schimmenspel. Achter dit grote doek kunnen vrijwel alle toneelvormen gespeeld worden.

Schimmenspel in papieren- en miniatuurtheaters.
Het gaat hier om kleine theaters met een maximale grootte van ± 70 cm breed en ± 50 cm hoog. Zelf ben ik in bezit van een papieren theater met een grootte van 14 cm breed en 23 cm hoog. (Een "kant en klaar"-exemplaar; afbeeldingen van de poppen, het theater en met de tekst.) In deze theatervorm wordt weinig gebruik gemaakt van beweging. Het minitieuze karakter van de poppen laat dit niet toe. De decors bestaan vaak alleen uit de coulissen aan de zijkant. In Nederland werden vroeger wel transparante schilderingen gemaakt als decor (ook voor het spel in de grote theaters).

Deze theaters zijn goed te gebruiken als speelgoed of bouwplaat en lenen zich er goed voor om in huiselijke sfeer een verhaaltje te vertellen. schimmentheater "Ultra" van Ger Boonstra heeft een aantal van deze theaterspelletjes uit gegeven. Misschien zijn er nog een aantal te koop bij "Teken aan de wand", Huidenstraat 6 in Amsterdam of Phoenix papieren theater, Voorstraat 84 bis, 3512 AT in Utrecht, zie ook de website van Ab Vissers: www.papierentheaters.nl. Otto van der Mieden heeft een poppenspelmuseum in Zwolle, waarin een aantal oude papieren theatertjes ten toon worden gesteld.

Schimmenspel in groot- of tafeltheater.
Het grotere broertje van het spel in de miniatuurtheaters; dit is de eigenlijke vorm die men algemeen beschouwd onder de term "schimmenspel" plaatst. Er wordt met poppen gespeeld van variërende grootte; van zeer klein tot mensgrootte, afhankelijk van de grootte van het theater waarin gespeeld wordt. Een lamp (elektrisch, olie of gas) of een kaars is de lichtbron. De pop, al dan niet met bewegingen/of kleur, zorgt voor de schaduw op het scherm. De meeste spelers in Europa hadden een scherm dat de grootte heeft van een filmscherm. Het is echter ook heel goed in een poppenkast te spelen.

Deze vorm leent zich er goed voor om voor een middelgrote groep toeschouwers gespeeld te worden. het aantal toeschouwers kan, weer afhankelijk van de grootte van het theater, niet te groot zijn, anders zijn de poppen niet meer zichtbaar.

De schimmenfilm.
Deze vorm is afgeleid van de Chinese vorm "Lampen met rennende paarden", de toverlantaarn (zie het deel van de schimmensite over de geschiedenis). Ook heeft deze vorm het zelfde idee als een tekenfilm. De schimmenfilm wordt gemaakt door een foto te nemen van een tafereel, vervolgens wordt de situatie iets veranderd en weer een foto genomen. Door zeer snel de verschillende foto's met schaduwbeelden achter elkaar te vertonen, die allemaal maar iets van elkaar verschillen, ontstaat een vloeiende beweging. De Duitse Lotte Reiniger is rond 1930 bekend geworden met deze schimmenfilms.